Naukowcy coraz wyraźniej alarmują o pilnej potrzebie transformacji obecnych systemów żywnościowych w taki sposób, aby wyraźnie zmniejszyć ich degenerujący wpływ na przyrodę i klimat. Jedną z odpowiedzi na ten problem jest europejski program SUSTAvianFEED, który oddaje w ręce małych hodowców drobiu nowatorskie metody i narzędzia niezbędne do prowadzenia wysokojakościowych hodowli, które mogą być przyjazne środowisku, bazować na lokalnych zasobach i rozwijać miejscowe społeczności.
Przemysłowe systemy żywnościowe odpowiadają za około 30% globalnych emisji gazów cieplarnianych, szkodzą jakości powietrza, gleby, wody i degradują bioróżnorodność. Już na etapie produkcji i przetwarzania pasz branża hodowlana generuje aż 14,5% ogólnych emisji węgla powodowanych przez działalność człowieka. Negatywny wpływ na klimat i na poziom samowystarczalności lokalnych społeczności hodowców pogłębia też silna zależność Unii Europejskiej od importu surowców paszowych, w szczególności soi, której import pokrywa aż 45% unijnego zapotrzebowania.
Nowa era w hodowli drobiu
Europejscy hodowcy drobiu od lat zmagają się z szeregiem wyzwań, od rosnących kosztów paszy po rosnącą presję na zmniejszenie śladu węglowego produkcji żywności. Uzależnienie konwencjonalnych metod hodowli od importu soi niesie ze sobą poważne koszty środowiskowe – m.in. zanieczyszczenie wód gruntowych czy wylesianie Amazonii – a także przyczynia się do utraty źródeł utrzymania przez miejscową ludność. W odpowiedzi na te wyzwania naukowcy poszukują alternatywnych sposobów hodowli drobiu, które powinny nie tylko poprawiać jakość mięsa, ale też wspomagać lokalne społeczności i przyczyniać się do powstrzymywania niekorzystnych zmian klimatycznych.
Projekt SUSTAvianFEED i innowacje dla małych hodowców
Jednym z najbardziej obiecujących projektów badawczych dla branży drobiarskiej jest europejski program SUSTAvianFEED, w ramach którego opracowano innowacyjne metody karmienia drobiu, eliminując potrzebę stosowania importowanej soi na rzecz lokalnych i zrównoważonych źródeł białka. 
W ramach tego programu testowano pasze alternatywne, w tym produkty uboczne rolnictwa i przemysłu spożywczego, takie jak wytłoki słonecznikowe, wysłodki piwne czy żywe i suszone larwy owadów. SUSTAvianFEED jest częścią wspieranego przez Unię Europejską programu Prima na rzecz badań i innowacji w systemach żywnościowych w krajach basenu Morza Śródziemnego. Inicjatywa ta ma celu wspieranie zrównoważonych łańcuchów żywnościowych, wzmacnianie lokalnej przedsiębiorczości i niwelowanie różnic społecznych.
Zrównoważone formuły żywieniowe dla zwierząt, zawierające owady oraz produkty uboczne regionalnej produkcji rolno-spożywczej, przeszły pięć testów pilotażowych, w których uczestniczyło ponad 250 producentów z Hiszpanii, Włoch, Turcji i Tunezji. Wyniki przeprowadzonych testów i badań wskazują, że drób karmiony alternatywnymi paszami rozwija się równie dobrze, jak ten karmiony tradycyjną paszą na bazie soi. Co więcej, zastosowanie larw czarnej żołnierki jako składnika pasz przyniosło dodatkowe korzyści, w tym poprawę profilu aminokwasów w mięsie. W Turcji eksperymentowano z dietą opartą na alternatywnych źródłach białka takich jak słonecznik i larwy owadów. Ustalono, że wpływa ona na poprawę mikrobioty jelitowej kurczaków. We Włoszech testowano karmienie drobiu paszami na bazie białka bobu i grochu zamiast soi, a dietę wzbogacano o suszone larwy owadów. Przełożyło się to na poprawę dobrostanu drobiu, w tym na zmniejszenie poziomu stresu w porównaniu z drobiem, któremu nie podawano larw. Eksperymentalne hodowle w Hiszpanii wykazały zaś, że dieta na bazie alternatywnych źródeł białka roślinnego oraz larw czarnej żołnierki obniżała negatywny wpływ hodowli na środowisko o 11-12%. Uczestnicy testów konsumenckich nie odnotowywali przy tym żadnych różnic między jajami pochodzącymi od kur karmionych alternatywnymi paszami a jajami pochodzącymi od kur karmionych paszami konwencjonalnymi. Z kolei w Tunezji badano możliwości wspierania przydomowych hodowli drobiu poprzez stosowanie pasz opartych o produkty uboczne przetwórstwa rolnego i ich wpływ na rozwój lokalnej przedsiębiorczości oraz wzmocnienie pozycji społecznej kobiet.
Wdrażanie założeń programu SUSTAvianFEED przynosi wielofalowe korzyści, zarówno gospodarcze, przyrodnicze, jak i społeczne. Przykładem mogą być zmiany profilu sektora drobiarskiego w Tunezji, który w ostatnich latach wyewoluował z typowo tradycyjnych hodowli rodzinnych do modeli wielkoskalowych hodowli przemysłowych. Dziś produkcja przemysłowa zaspokaja w Tunezji około 50% krajowego zapotrzebowania na drób. Jednak mimo uprzemysłowienia hodowli drobiu, tradycyjna hodowla przydomowa nadal odgrywa w Tunezji istotną rolę. Wsparta o innowacyjne formuły paszowe stanowi obiecującą szansę na wyrównywanie szans awansu społecznego kobiet z tunezyjskich obszarów wiejskich. Hodowla owadów na paszę może być prowadzona przy niskich kosztach infrastrukturalnych, co stanowi dobrą propozycję dla przydomowych hodowli drobiu, które często prowadzą kobiety. Wykazano, że poprzez rozwój lokalnych rynków oraz zmniejszenie zależności małych hodowli od kosztochłonnego importu soi, tunezyjskie kobiety nie tylko mogły zadbać o żywność dla własnych gospodarstw domowych ale też udawało im się generować stabilny dochód.
Alternatywne pasze jako klucz do jakości mięsa
Zastąpienie soi w diecie drobiu białkiem owadów oraz produktami ubocznymi przetwórstwa rolnego ma kilka istotnych zalet. Po pierwsze, larwy owadów są naturalnym elementem diety ptaków, co sprawia, że dobrze przyswajają one ten rodzaj białka. Po drugie, owady paszowe są hodowane na odpadach organicznych, co z kolei pozwala na wykorzystanie zasobów, które w przeciwnym razie mogłyby zostać zmarnowane. Do tego, jak wykazały badania prowadzone w ramach programu SUSTAvianFEED, mięso drobiu karmionego dietą wzbogaconą o mączkę z owadów zawiera więcej korzystnych dla zdrowia człowieka kwasów tłuszczowych oraz charakteryzuje się lepszym profilem smakowo-aromatycznym.
W drugiej połowie 2024 roku w czasopiśmie naukowym Animal – The international journal of animal biosciences opublikowano wyniki badań nad rasą włoskich kur Bianca di Saluzzo, których celem była analiza wpływu zastąpienia w diecie kurcząt mączki sojowej suszonymi larwami Hermetia illucens. Badania te wykazały, że pasze pozbawione mączki sojowej, którą zastąpiono białkiem owadów i innymi składnikami roślinnymi, pozytywnie wpływają na wzrost ptaków, jednocześnie zmniejszając negatywny wpływ ich hodowli na środowisko. Wykazano, że wprowadzenie pasz alternatywnych poprawia wydajność wzrostu i jakości tuszy ptaków oraz przyczynia się do korzystnych zmian w profilu lipidowym mięśni. Wartości jakościowe mięsa kurczaków rasy Bianca di Saluzzo karmionych paszą pozbawioną soi były równie wysokie jak wartości jakościowe mięsa kurczaków hodowanych w standardowych warunkach. Kurczaki karmione dietą alternatywną osiągały też wyższą masę w przełożeniu na wagowe spożycie paszy. Do tego alternatywna forma hodowli pozwoliła na zmniejszenie emisji dwutlenku węgla do atmosfery aż o 33%. To oznacza, że pasze owadzie mogą być obiecującą alternatywą dla tradycyjnych form żywienia drobiu.
Korzyści dla środowiska i rolników
Oprócz poprawy jakości mięsa, alternatywne sposoby hodowli drobiu przyczyniają się do ograniczenia wpływu rolnictwa na klimat. Produkcja soi wiąże się z intensywnym użytkowaniem ziemi, wylesianiem oraz długodystansowym transportem, co znacząco zwiększa globalne emisje gazów cieplarnianych do atmosfery. Zastąpienie soi lokalnymi produktami ubocznymi i owadami pozwala na zmniejszenie śladu węglowego hodowli. W ramach programu SUSTAvianFEED, który angażował lokalne społeczności na różnych etapach opracowywania innowacyjnych rozwiązań, udało się opracować zrównoważone formuły paszowe dla drobiu, usprawnić metody hodowli oraz wzmocnić pozycję kobiet na obszarach wiejskich. 
Trwają prace na stworzeniem ekoetykiety, której stosowanie mogłoby pomóc konsumentom w dokonywaniu świadomych wyborów wspierających zrównoważony rozwój. W ramach programu wsparciem objęto marginalizowane sektory gospodarki rolnej, w tym rolnictwo małoobszarowe. Jego efekty wykazały znaczącą, bo sięgającą 50%, redukcję wpływu hodowli alternatywnych na środowisko w porównaniu z produkcją konwencjonalną opartą na soi. Udało się przy tym zachować porównywalną wydajność produkcji i jakość jak oraz mięsa drobiowego. Poprawie uległo zdrowie i dobrostan zwierząt. Hodowcy stali się mniej zależni od importu pasz, co wzmacnia ich niezależność od wahań cenowych na światowych rynkach surowców paszowych.
Larwy owadów są bogate w białko i mogą być hodowane na odpadach organicznych, co dodatkowo zwiększa ich atrakcyjność jako składnika paszy. Wprowadzenie ich do diety drobiu może więc wspierać zrównoważone praktyki rolnicze. Dzięki alternatywnym paszom kurczaki mają szansę na lepszą adaptację do lokalnych warunków i większą odporność na choroby. Suplementacja larwami czarnej żołnierki i mącznika młynarka dobrze wpływa na dobrostan ptaków, ponieważ umożliwia im realizację naturalnych zachowań wynikających z instynktu żerowania. Poza tym wprowadzanie do hodowli ras rodzimych drobiu mogłoby przynieść dodatkowe korzyści, bo rasy o pochodzeniu związanym z miejscem hodowli są lepiej przystosowane do lokalnych warunków środowiskowych, mają naturalną odporność na choroby i inne miejscowe czynniki ryzyka. Hodowla wolnowybiegowa wzmacnia też bioróżnorodność, zdrowe ekosystemy i regenerację gleby. W ramach współpracy na lokalnym szczeblu producenci i hodowcy mogą zaś dzielić się między sobą wiedzą oraz zasobami, tworząc przy tym symbiotyczne relacje rynkowe, co wzmacnia więzi społeczne i buduje kapitał społeczny.
Jak Polska może skorzystać na tych innowacjach?
Choć Polska nie brała udziału w programie SUSTAvianFEED, to także hodowcy z naszego kraju mogą korzystać z jego wyników. Warto zauważyć, że Polska jest jednym z największych producentów drobiu w Europie, a implementacja metod testowanych w programie mogłaby przynieść korzyści zarówno rolnikom, jak i konsumentom. Polska importuje znaczące ilości śruty sojowej, co naraża sektor drobiarski na zmienność cenową na rynkach światowych, a wprowadzenie alternatywnych pasz zmniejszyłoby zależność polskich hodowców od importu tego surowca. Lokalne źródła pasz mogłyby przyczynić się do zmniejszenia śladu węglowego hodowli drobiu, co pomogłoby ograniczyć negatywny wpływ także polskich hodowli na środowisko. Hodowla owadów na paszę dla drobiu mogłaby stać się nowym segmentem rynku, tworząc nowe miejsca pracy i zwiększając zrównoważony charakter krajowej produkcji rolniczej.
Efekty programu SUSTAvianFEED wskazują, że zastąpienie tradycyjnych pasz alternatywnymi źródłami białka, takimi jak larwy czarnej żołnierki czy produkty uboczne rolnictwa, może przynieść realną i korzystną zmianę w sektorze drobiarskiego także w Polsce. Implementacja tych metod na naszym gruncie mogłaby przyczynić się do bardziej zrównoważonej i ekonomicznie opłacalnej hodowli drobiu, odpowiadając jednocześnie na rosnące wymagania konsumentów w zakresie jakości i etyki produkcji żywności.
Niniejszy artykuł powstał we współpracy z Fondazione Slow Food per la Biodiversità Onlus w ramach projektu SUSTAvianFEED, finansowanego ze środków programu PRIMA, wspieranego przez Unię Europejską.
