Skąd wiemy, że zdrowe jedzenie jest na pewno zdrowe?

W świecie zdrowego odżywiania często spotykamy się z sytuacją, w której ten sam produkt spożywczy jest raz wychwalany jako niezbędny dla zdrowia, a innym razem demonizowany jako szkodliwy. Skąd biorą się te rozbieżności i czy można znaleźć w tym jakąś logikę?

Problem interpretacji badań naukowych

Nauka o żywieniu nieustannie się rozwija, ale nie wszystkie badania są równie rzetelne. Często różne eksperymenty prowadzą do sprzecznych wniosków, zależnie od metodologii, grupy badanych czy finansowania. Dodatkowo, pojedyncze badania bywają nagłaśniane w mediach, zanim zostaną potwierdzone przez dalsze analizy. Przykładem jest wino – niektóre badania sugerują, że umiarkowane spożycie czerwonego wina może korzystnie wpływać na serce dzięki zawartości resweratrolu, podczas gdy inne wskazują, że nawet niewielkie ilości alkoholu mogą zwiększać ryzyko nowotworów.

Ewolucja wiedzy naukowej

Badania dostarczają coraz to nowych danych, które mogą zmieniać wcześniejsze przekonania. Przykładem jest jajko – przez lata obwiniane o podnoszenie poziomu cholesterolu, obecnie uważane za wartościowe źródło białka i zdrowych tłuszczów. Współczesne badania wykazały, że cholesterol pokarmowy ma mniejszy wpływ na poziom cholesterolu we krwi, niż wcześniej sądzono. Podobnie czerwone mięso, które dostarcza żelaza i białka, ale spożywane w nadmiarze może zwiększać ryzyko chorób serca i nowotworów jelita grubego.

Kontekst spożycia

Żywność nie istnieje w próżni – jej wpływ na zdrowie zależy od ilości spożycia, sposobu przygotowania i ogólnej diety. Ciemna czekolada bogata w antyoksydanty może mieć korzystny wpływ na zdrowie, ale w nadmiarze przyczynia się do nadwagi i problemów metabolicznych. Podobnie było z czerwonym mięsem, które WHO w 2015 roku sklasyfikowała jako rakotwórcze, jak dym tytoniowy czy azbest. Jednak względne ryzyko zachorowania na raka jelita grubego z powodu jedzenia mięsa wynosiło tylko 1,17 (dla porównania: ryzyko raka płuc u palaczy wynosi 20). Naukowo wartości poniżej 2 są uważane za nieistotne, co pokazuje, że wpływ mięsa może być znacznie mniejszy, niż przedstawiono wcześniej w mediach.

Interesy przemysłu spożywczego

Firmy spożywcze często finansują badania, które mogą faworyzować określone produkty. Przykładem jest cukier – przez lata podważano jego szkodliwość, a jednocześnie demonizowano tłuszcze jako główną przyczynę otyłości. Przemysł cukrowniczy finansował badania, które umniejszały szkodliwość cukru i zwracały uwagę na tłuszcze jako główny problem. W latach 50. Ancel Keys zidentyfikował tłuszcz jako przyczynę chorób serca, pomijając dane, które temu zaprzeczały. Firmy takie jak Coca-Cola płaciły naukowcom za badania sugerujące, że cukier nie ma wpływu na otyłość. Dopiero po latach okazało się, że to nadmiar cukru ma znaczący wpływ na rozwój chorób cywilizacyjnych.

Trendy dietetyczne i moda na superfoods

Moda na określone diety i produkty często wpływa na to, co uznaje się za zdrowe. Jeszcze kilka lat temu olej kokosowy był przedstawiany jako cudowne remedium na różne dolegliwości, dziś niektórzy eksperci zwracają uwagę na jego wysoki poziom nasyconych tłuszczów. Z kolei produkty bogate w gluten były neutralne dla większości ludzi, dopóki nie pojawiła się moda na diety bezglutenowe.

Indywidualne potrzeby organizmu

Nie każdy produkt działa tak samo na wszystkich. Mleko jest dobrym źródłem wapnia, ale u osób z nietolerancją laktozy może powodować problemy trawienne. Z kolei orzechy są bogate w zdrowe tłuszcze, ale dla alergików stanowią poważne zagrożenie.

Jak podchodzić do informacji o żywności?

Aby uniknąć dezorientacji, warto kierować się kilkoma zasadami:

• Sprawdzać źródła informacji i polegać na badaniach naukowych.
• Analizować kontekst – ilość i sposób spożycia danego produktu mają ogromne znaczenie.
• Słuchać własnego organizmu – to, co jest zdrowe dla jednej osoby, niekoniecznie sprawdzi się u innej.
• Zachować zdrowy rozsądek – dieta powinna być zrównoważona, a nie opierać się na chwilowych trendach.

Ten artykuł powstał we współpracy ze Sztuczną Inteligencją (AI), na bazie materiałów z felietonu telewizji Arte w języku niemieckim oraz literatury naukowej w języku polskim oraz angielskim. Jest to mój artykuł eksperymentalny z zaawansowanym użyciem nowych technologii, a w następnym opiszę, jak przebiegała moja współpraca z AI i czy zamierzam ją kontynuować.